Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

miles vetus

  • 1 vetus

    vĕtus, ĕris (ante-class. collat. form of the nom. sing. vĕter, Enn. and Att. ap. Prisc. p. 607 P.; cf. Varr. L. L. 6, § 2 Müll.; abl. regularly, vetere;

    but veteri,

    Juv. 6, 121; Stat. Th. 1, 360; 11, 582; 13, 374; comp. class. vetustior; archaic form veterior), adj. [Sanscr. vatsas, year; Gr. etos, Wetos].
    I.
    Adj.
    A.
    Old (opp. young), aged:

    Acherunticus senex, vetus, decrepitus,

    Plaut. Merc. 2, 2, 20:

    novus amator, vetus puer,

    id. ib. 5, 4, 15:

    poëta,

    Ter. Heaut. prol. 22:

    veteres ac moris antiqui memores,

    Liv. 42, 27, 4: veteres et sancti viri, Sall. H. 2, 23, 5 Dietsch:

    parentes,

    Verg. A. 5, 576:

    pecudes,

    Varr. R. R. 2, 11, 2:

    gallinae,

    Plin. 10, 53, 74, § 146; Col. 8, 5, 14:

    laurus,

    Verg. A. 2, 513:

    caput,

    Tib. 1, 8, 42. —
    B.
    Old (opp. new), of long standing:

    quam veterrumu'st, tam homini optimu'st amicus,

    Plaut. Truc. 1, 2, 71:

    maceria,

    id. ib. 2, 2, 50: Antemna veterior est Romā, Cato ap. Prisc. p. 716 P. (Orig. 1, fr. 25): quod si veteris contumeliae oblivisci vellet;

    num etiam recentium injuriarum memoriam deponere posse?

    Caes. B. G. 1, 14:

    invidia et infamia non recens, sed vetus ac diuturna,

    Cic. Verr. 1, 2, 5:

    vetus atque usitata exceptio,

    id. de Or. 1, 37, 168:

    sphaerae illius vetus esse inventum,

    id. Rep. 1, 14, 22:

    amici veteres (opp. novi),

    id. Lael. 18, 67:

    veterrima (amicitia),

    id. ib.:

    naves,

    Caes. B. G. 5, 15:

    nobilitas,

    Sall. J. 85, 4:

    consuetudo,

    id. C. 23, 3:

    provinciae,

    Liv. 21, 44, 7; 28, 39, 8.—Esp., of soldiers, veteran, experienced:

    ille exercitatus et vetus (miles),

    Cic. Tusc. 2, 16, 38; cf.

    exercitus,

    id. ib.; Caes. B. C. 1, 3; Liv. 41, 8, 5:

    copiae,

    Caes. B. G. 1, 27:

    milites,

    id. ib. 6, 40; Liv. 26, 41, 2:

    legiones,

    id. 27, 8, 15:

    centuriones,

    id. 4, 17, 10.—With gen. (post-Aug.):

    gnaros belli veteresque laborum,

    Sil. 4, 532:

    militiae,

    Tac. H. 4, 20:

    regnandi,

    id. A. 6, 44:

    scientiae et caerimoniarum,

    id. ib. 6, 12:

    operis ac laboris,

    id. ib. 1, 20:

    armorum,

    Sil. 17, 297.—With inf. ( poet.):

    hinc Fadum petit et veterem bellare Labicum,

    Sil. 5, 565.—
    C.
    Old, of a former time (opp. present, existing), former, earlier, ancient, etc. (cf. antiquus):

    veterem atque antiquam rem novam ad vos proferam,

    Plaut. Am. prol. 118:

    historia vetus atque antiqua,

    id. Trin. 2, 2, 100 Brix ad loc.:

    credendum est veteribus et priscis, ut aiunt, viris,

    Cic. Univ. 11:

    veterrimi poëtae Stoici,

    id. N. D. 1, 15, 41:

    multo vetustior et horridior ille (Laelius) quam Scipio,

    archaic, antiquated, id. Brut. 21, 83:

    in veterem revoluta figuram,

    Verg. A. 6, 449:

    fama veterum malorum,

    id. ib. 6, 527:

    injuria,

    Phaedr. 1, 21, 6.—
    II.
    Substt.
    A.
    vĕtĕres, um, m., the ancients, men of a former time, the fathers, ancestors, forefathers:

    majores nostri, veteres illi, admodum antiqui, leges annales non habebant,

    Cic. Phil. 5, 17, 47.—Esp., of ancient authors, etc.:

    nostri veteres,

    Plin. 36, 7, 12, § 59:

    quae veteres factitarunt,

    Ter. Eun. prol. 43:

    omnes veteres et Cicero praecipue,

    Quint. 9, 3, 1; cf. id. 5, 4, 1:

    antiqui veteres,

    Front. Ep. ad Amic. 1, 5.—
    B.
    vĕtĕres, um, f. (sc. tabernae), the old booths on the south side of the Forum Romanum (opp. Novae, v. novus):

    sub Veteribus,

    Plaut. Curc. 4, 1, 19; Liv. 44, 16, 10; Plin. 35, 4, 8, § 25.—
    C.
    vĕtĕra, um, n., the old, old things, antiquity (opp. praesentia):

    vetera semper in laude, praesentia in fastidio,

    Tac. Or. 18; cf. id. ib. 15:

    si vetera mihi ignota (sunt),

    Cic. Sull. 18, 51:

    vetera omittere,

    to leave out of consideration, Sall. J. 102, 14:

    vetera odisse, nova optare,

    id. C. 37, 3:

    vetera scrutari,

    traditions, Cic. Tusc. 1, 13, 29. —Prov.:

    vetera vaticinamini,

    Plaut. Ps. 1, 3, 129 Lorenz ad loc.

    Lewis & Short latin dictionary > vetus

  • 2 vetus

        vetus eris, adj. with sup. veterrimus (for comp. see vetustus)    [VET-], old, aged, advanced in years: poëta, T.: veteres et moris antiqui memores, L.: laurus, V.—Old, of long standing, seated: contumelia, Cs.: invidia, inveterate: amici (opp. novi): veterrima (amicitia): consuetudo, S.: provinciae, L.—Of soldiers: ille exercitatus et vetus (miles): milites, Cs.: legiones, L.: (tabernae) Veteres, the old booths of money-changers in the Forum (opp. Novae), L.—Esp., in the phrase, vetus est, it is an old saying: vetus est, de scurrā divitem fieri posse, etc.—Old, of a former time, former, earlier, ancient: credendum est veteribus et priscis, ut aiunt, viris: veterrimi poëtae Stoici: fama veterum malorum, V.: iniuria, Ph.— Plur m. as subst, the ancients, men of old, fathers, forefathers: maiores nostri, veteres illi: Quae veteres factitarunt, ancient writers, T.— Plur n. as subst, the old, antiquity: si vetera mihi ignota (sunt), earlier events: vetera omittere, to leave out of consideration, S.: scrutari vetera, traditions: haec vetera, these old writings, Ta.
    * * *
    I
    ancients (pl.), men of old, forefathers
    II
    old/ancient times (pl), antiquity; earlier events; old traditions/ways
    III
    veteris (gen.), veterior -or -us, veterrimus -a -um ADJ
    old, aged, ancient; former; veteran, experienced; long standing, chronic

    Latin-English dictionary > vetus

  • 3 miles

    mīles, itis, c. (viell. zu griech. ὅ-μῑλος, Haufe), der Soldat, I) im allg.: a) eig. (Sing. oft kollektiv, s. Mützell Curt. 3, 1. § 1): tribuni militum, Caes.: militum introitus (Einzug), Caes.: milites Antoniani, Caes., Romani, Sullani, Iugurthini, Sall.: milites argentati, aurati, Liv.: miles auxiliarius (Ggstz. legionarius), Asin. Poll. in Cic. ep.: milites auxiliarii, Liv.: milites gregarii, Cic.: milites legionarii decimae legionis, Caes.: milites maritimi, Plaut.: miles mercennarius, Liv.: milites mercennarii, Nep.: milites novi, Sall. u. Liv., veteres, Sall.: miles tumultuarius, Sen.: segnes atque inutiles rei publicae milites, Liv.: miles statarius, Liv.: miles vernaculus, miles vernaculae legionis, Auct. b. Alex.: milites veterani, Caes.: vetus miles, Ggstz. tiro, Liv.: milites voluntarii, Liv. – milites armari (ins Gewehr treten) iubet, Caes.: iis (armis) censeo armetis milites, Pompeius in Cic. ep.: avocare milites a signis, Traian. in Plin. ep.: colligere milites Pachyno e terrestri praesidio, Cic.: conducere milites in unum, Sall.: conducere mercede milites, Liv.: conscribere voluntarios paucos milites, Liv.: conscribere milites ex Asia, Lentul. in Cic. ep., in Epiro atque Aetolia, Caes.: contrahere dispersos milites in unum, Sall. (u. so quodcumque militum contrahere poteritis, Pompeius in Cic. ep.): dare (stellen) milites, Liv.: deligere ex legionibus plurimorum stipendiorum milites, Liv.: dimittere milites, Cic., veteranos milites, Caes.: disponere milites certis spatiis intermissis, Caes.: legere milites, Pompeius in Cic. ep. u. Liv.: legere militem, verb. legere militem exercitumque conscribere, Iustin.: voluntarios milites ordinare centuriareque, in die verschiedenen Waffengattungen einreihen u. in Zenturien abteilen, Liv.: scribere (ausheben) milites, Sall. u. Liv.: scribere milites in snpplementum, Liv. – v. Offizier, Plaut. u. Ter. – u. (= miles gregarius) v. gemeinen Soldaten (im Ggstz. zu den Offizieren), Liv. (s. Fabri Liv. 22, 14, 15). – zur Kaiserzeit auch von niederen kaiserl. Beamten, die Waffen trugen u. zum Militäretat gehörten, spät. ICt. – b) übtr.: α) v. Pers.: rudis ad partus et nova miles eram, Neuling, Ov.: miles erat Phoebes, war gleichs. die Trabantin (v. einer Nymphe), Ov.: Carneades laboriosus et diuturnus sapientiae miles, Kämpfer, Streiter für d. W., Val. Max. 8, 7. ext. 5. – β) der Stein im Brett- od. Kriegsspiel, Ov. trist. 2, 477. – II) insbes., milites oft = Fußsoldaten, Fußgänger (im Ggstz. zu equites, das gew. dabeisteht od. vorhergeht), Caes., Liv. u.a. – ebenso Sing. miles kollektiv im Ggstz. zu eques, Liv. u.a. Vgl. Drak. u. Fabri Liv. 22, 37, 7. – / Archaist. Nbf. meiles, Plur. meilites, Corp. inscr. Lat. 1. no. 204. lin. 7 u. 10 sqq. – Spät. Nbf. a) milex, Gromat. vet. 246, 19. Corp. inscr. Lat. 6, 3637. – b) milis, Corp. inscr. Lat. 14, 241; vgl. Prob. inst. 126, 36 u. app. 197, 28.

    lateinisch-deutsches > miles

  • 4 miles

    mīles, itis, c. (viell. zu griech. ὅ-μῑλος, Haufe), der Soldat, I) im allg.: a) eig. (Sing. oft kollektiv, s. Mützell Curt. 3, 1. § 1): tribuni militum, Caes.: militum introitus (Einzug), Caes.: milites Antoniani, Caes., Romani, Sullani, Iugurthini, Sall.: milites argentati, aurati, Liv.: miles auxiliarius (Ggstz. legionarius), Asin. Poll. in Cic. ep.: milites auxiliarii, Liv.: milites gregarii, Cic.: milites legionarii decimae legionis, Caes.: milites maritimi, Plaut.: miles mercennarius, Liv.: milites mercennarii, Nep.: milites novi, Sall. u. Liv., veteres, Sall.: miles tumultuarius, Sen.: segnes atque inutiles rei publicae milites, Liv.: miles statarius, Liv.: miles vernaculus, miles vernaculae legionis, Auct. b. Alex.: milites veterani, Caes.: vetus miles, Ggstz. tiro, Liv.: milites voluntarii, Liv. – milites armari (ins Gewehr treten) iubet, Caes.: iis (armis) censeo armetis milites, Pompeius in Cic. ep.: avocare milites a signis, Traian. in Plin. ep.: colligere milites Pachyno e terrestri praesidio, Cic.: conducere milites in unum, Sall.: conducere mercede milites, Liv.: conscribere voluntarios paucos milites, Liv.: conscribere milites ex Asia, Lentul. in Cic. ep., in Epiro atque Aetolia, Caes.: contrahere dispersos milites in unum, Sall. (u. so quodcumque militum contrahere poteritis, Pompeius in Cic. ep.): dare (stellen) milites, Liv.: deligere ex legionibus plurimorum stipendiorum milites,
    ————
    Liv.: dimittere milites, Cic., veteranos milites, Caes.: disponere milites certis spatiis intermissis, Caes.: legere milites, Pompeius in Cic. ep. u. Liv.: legere militem, verb. legere militem exercitumque conscribere, Iustin.: voluntarios milites ordinare centuriareque, in die verschiedenen Waffengattungen einreihen u. in Zenturien abteilen, Liv.: scribere (ausheben) milites, Sall. u. Liv.: scribere milites in snpplementum, Liv. – v. Offizier, Plaut. u. Ter. – u. (= miles gregarius) v. gemeinen Soldaten (im Ggstz. zu den Offizieren), Liv. (s. Fabri Liv. 22, 14, 15). – zur Kaiserzeit auch von niederen kaiserl. Beamten, die Waffen trugen u. zum Militäretat gehörten, spät. ICt. – b) übtr.: α) v. Pers.: rudis ad partus et nova miles eram, Neuling, Ov.: miles erat Phoebes, war gleichs. die Trabantin (v. einer Nymphe), Ov.: Carneades laboriosus et diuturnus sapientiae miles, Kämpfer, Streiter für d. W., Val. Max. 8, 7. ext. 5. – β) der Stein im Brett- od. Kriegsspiel, Ov. trist. 2, 477. – II) insbes., milites oft = Fußsoldaten, Fußgänger (im Ggstz. zu equites, das gew. dabeisteht od. vorhergeht), Caes., Liv. u.a. – ebenso Sing. miles kollektiv im Ggstz. zu eques, Liv. u.a. Vgl. Drak. u. Fabri Liv. 22, 37, 7. – Archaist. Nbf. meiles, Plur. meilites, Corp. inscr. Lat. 1. no. 204. lin. 7 u. 10 sqq. – Spät. Nbf. a) milex, Gromat. vet. 246, 19. Corp. inscr. Lat. 6, 3637. – b) milis, Corp. inscr. Lat. 14, 241; vgl. Prob.
    ————
    inst. 126, 36 u. app. 197, 28.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > miles

  • 5 vetus

    eris adj.
    1)
    а) старый, преклонных лет, дряхлый ( senex Tib)
    2) старый, старинный, древний (oppidum, proverbium C; regnum Priămi H)
    3) старый, изношенный, ветхий ( navis Cs)
    4) старый, испытанный, заслуженный ( imperator Nep)
    v. miles Cveteranus
    5) старый, давнишний (amicus, amicitia C); закоренелый ( sicarius C); застарелый, хронический ( aeger PM)
    6) прежний, давний ( consul L); имеющийся уже налицо ( copiae Cs)
    7) прежний, минувший, былой (bella, poētae, mores C)
    vētus aetas T — прошлое (время), былое
    v. res Pl — старая история (вещь). — см. тж. vetera и veteres

    Латинско-русский словарь > vetus

  • 6 Soldat

    Soldat, miles (im allg., auch kollektiv). – Soldaten, auch armati (als bewaffnete Leute, Bewaffnete). – ein S. zu Fuß, pedes: ein S. zu Pferde, eques, – ein gemeiner S., miles caligatus (in bezug auf seine Bekleidung, als mit dem Schuhwerk eines Gemeinen Bekleideter); miles manipularis (der gemeine Legionssoldat im Ggstz. zu den Chargierten der Legion); miles od. (als Reiter) eques gregarius (im Ggstz. zu den Chargierten des ganzen Heeres); oft bl. miles (s. Cic. de rep. 6, 11: bes. im Plur. im Ggstz. zu den centuriones od. zu den duces): die gemeinen Soldaten, auch militum od. armatorum vulgus od. bl. vulgus (im Ggstz. zu den Anführern). – ein junger, frisch geworbener S., miles tiro; auch bl. tiro. ein alter, erprobter S., miles vetus od. veteranus; auch bl. veteranus: eine Legion von alten Soldaten, legio veterana: ein tüchtiger S. (von einem Feldherrn). egregius bello vir; vir bellicis operibus clarus. – durch Soldaten, auch militari opere (z.B. fossas detergere). – S. sein, militare; stipendia merere od. facere; auch bl. merere: S. werden, unter die Soldaten gehen, militem fieri; nomen dare militiae. nomen profiteri militiae (sich als Soldat einschreiben lassen); militiam capessere (sich dem Kriegshandwerk widmen); stipendia mereri coepisse (anfangen Sold zu verdienen); rem militarem discere (das Kriegshandwerk lernen): im Auslande S. werden, alienae militiae nomen dare: vom Pfluge weg S. werden, ad arma ab aratro transferri: gegen seinen Willen S. werden od. werden müssen, invitum militem fieri: nicht S. werden wollen, militiam detrectare: einen guten S. abgeben, aptum esse ad rem militarem: wir können nicht alle Soldaten sein, non omnes bella sustinere possumus.

    deutsch-lateinisches > Soldat

  • 7 Krieger

    Krieger, miles (Soldat übh., z.B. ein tapferer K) miles fortis). – homo od. vir militaris (ein Kriegsmann, von kriegserfahrenen Männern, wie von Feldherren etc. = ein erprobter, ein ehrenwerter, aber auch = ein rauher Krieger). – ein gemeiner K., miles gregarius: die gemeinen Krieger, vulgus: ein alter K., miles vetus; veteranus: ein großer, ein ausgezeichneter K., iuvenis od. vir bello egregius od. insignis (vortrefflich, hervorragend im Kriege); vir militiae peritissimus (im Kriegsdienst, in der Taktik etc. sehr erfahren, von einem Feldherrn): ein großer K. sein, maximas res in bello gessisse: er war ein ebenso großer K. wie sein Vater, belli laude non inferior fuit quam pater: ein ausgezeichneter K. sein, bellicā laude florere: ein ebenso großer K. als Staatsmann sein, magnum esse bello nec minorem pace; non praestantiorem esse in armisquam in toga: sich zum K. bilden, s. »den Kriegsdienst lernen« unter »Kriegsdienst«: nach eines K. Weise, militariter (z.B. loqui).

    deutsch-lateinisches > Krieger

  • 8 subitus

    subitus, a, um, PAdi. (v. subeo), plötzlich, unvermutet, dah. auch dringend (dringlich), eilig, I) adi.: res (Sing.), Plaut.: res (Plur.), Cic.: tempestas, Cic.: Gallorum subita et repentina consilia, Caes.: mors, Quint.: s. etfortuita oratio, aus dem Stegreif gehaltene u. vom Zufalle eingegebene, Cic.: ebenso dictiones, Cic.: miles, erst plötzlich zusammengeraffte Mannschaft (Ggstz. miles vetus expertusque belli), Tac.: imagines, bloß augenblickliche, Plin. ep.: homo levis et subitus, Cic. Pis. fr. 4 Kays. ( bei Arrus. Mess. 462, 25 K.): poet., subiti clivi, jähe, steile, Stat. – propter opera instituta multa multorum subitum est ei remigrare K. Quinctilibus, ist ihm zu plötzlich, Cic. ep. 13, 2. – nachdrücklich st. des Adv. subito, subitus irrumpet, Quint. u. Tac.: subitum venisse, Plin. ep. – II) subst., subitum, ī, n., das Unvermutete, Plötzliche, der unvermutete Vorfall, -Fall, das unvermutete Ereignis, dah. auch das Dringliche, Eilige, si tibi nihil subiti est, wenn du es nicht eilig hast, Plaut.: in subito, Plin.: adv., per subitum, in subitum, Sil.: ad subitum, Cassiod.: de subito, Cels. – Plur., ad subita rerum, Liv.: ad subita belli, Liv. u. Tac.: quamlibet subitis paratus, auf die unerwartetsten Fälle gefaßt, Plin. ep.: servorum manus subitis (bei plötzlichem Glückswechsel) avidae Tac. – sive meditata sive subita proferret, er mochte vorbereitet od. aus dem Stegreif Vortrag halten, Plin. ep. 1, 16, 2: u. so multa lectio in subitis (wenn er aus dem Stegreif spricht), Plin. ep. 2, 3, 2.

    lateinisch-deutsches > subitus

  • 9 subitus

    subitus, a, um, PAdi. (v. subeo), plötzlich, unvermutet, dah. auch dringend (dringlich), eilig, I) adi.: res (Sing.), Plaut.: res (Plur.), Cic.: tempestas, Cic.: Gallorum subita et repentina consilia, Caes.: mors, Quint.: s. et fortuita oratio, aus dem Stegreif gehaltene u. vom Zufalle eingegebene, Cic.: ebenso dictiones, Cic.: miles, erst plötzlich zusammengeraffte Mannschaft (Ggstz. miles vetus expertusque belli), Tac.: imagines, bloß augenblickliche, Plin. ep.: homo levis et subitus, Cic. Pis. fr. 4 Kays. ( bei Arrus. Mess. 462, 25 K.): poet., subiti clivi, jähe, steile, Stat. – propter opera instituta multa multorum subitum est ei remigrare K. Quinctilibus, ist ihm zu plötzlich, Cic. ep. 13, 2. – nachdrücklich st. des Adv. subito, subitus irrumpet, Quint. u. Tac.: subitum venisse, Plin. ep. – II) subst., subitum, ī, n., das Unvermutete, Plötzliche, der unvermutete Vorfall, -Fall, das unvermutete Ereignis, dah. auch das Dringliche, Eilige, si tibi nihil subiti est, wenn du es nicht eilig hast, Plaut.: in subito, Plin.: adv., per subitum, in subitum, Sil.: ad subitum, Cassiod.: de subito, Cels. – Plur., ad subita rerum, Liv.: ad subita belli, Liv. u. Tac.: quamlibet subitis paratus, auf die unerwartetsten Fälle gefaßt, Plin. ep.: servorum manus subitis (bei plötzlichem Glückswechsel) avidae Tac. – sive meditata sive subita proferret, er mochte vorbereitet od.
    ————
    aus dem Stegreif Vortrag halten, Plin. ep. 1, 16, 2: u. so multa lectio in subitis (wenn er aus dem Stegreif spricht), Plin. ep. 2, 3, 2.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > subitus

  • 10 vetera

    vĕtus, ĕris (ante-class. collat. form of the nom. sing. vĕter, Enn. and Att. ap. Prisc. p. 607 P.; cf. Varr. L. L. 6, § 2 Müll.; abl. regularly, vetere;

    but veteri,

    Juv. 6, 121; Stat. Th. 1, 360; 11, 582; 13, 374; comp. class. vetustior; archaic form veterior), adj. [Sanscr. vatsas, year; Gr. etos, Wetos].
    I.
    Adj.
    A.
    Old (opp. young), aged:

    Acherunticus senex, vetus, decrepitus,

    Plaut. Merc. 2, 2, 20:

    novus amator, vetus puer,

    id. ib. 5, 4, 15:

    poëta,

    Ter. Heaut. prol. 22:

    veteres ac moris antiqui memores,

    Liv. 42, 27, 4: veteres et sancti viri, Sall. H. 2, 23, 5 Dietsch:

    parentes,

    Verg. A. 5, 576:

    pecudes,

    Varr. R. R. 2, 11, 2:

    gallinae,

    Plin. 10, 53, 74, § 146; Col. 8, 5, 14:

    laurus,

    Verg. A. 2, 513:

    caput,

    Tib. 1, 8, 42. —
    B.
    Old (opp. new), of long standing:

    quam veterrumu'st, tam homini optimu'st amicus,

    Plaut. Truc. 1, 2, 71:

    maceria,

    id. ib. 2, 2, 50: Antemna veterior est Romā, Cato ap. Prisc. p. 716 P. (Orig. 1, fr. 25): quod si veteris contumeliae oblivisci vellet;

    num etiam recentium injuriarum memoriam deponere posse?

    Caes. B. G. 1, 14:

    invidia et infamia non recens, sed vetus ac diuturna,

    Cic. Verr. 1, 2, 5:

    vetus atque usitata exceptio,

    id. de Or. 1, 37, 168:

    sphaerae illius vetus esse inventum,

    id. Rep. 1, 14, 22:

    amici veteres (opp. novi),

    id. Lael. 18, 67:

    veterrima (amicitia),

    id. ib.:

    naves,

    Caes. B. G. 5, 15:

    nobilitas,

    Sall. J. 85, 4:

    consuetudo,

    id. C. 23, 3:

    provinciae,

    Liv. 21, 44, 7; 28, 39, 8.—Esp., of soldiers, veteran, experienced:

    ille exercitatus et vetus (miles),

    Cic. Tusc. 2, 16, 38; cf.

    exercitus,

    id. ib.; Caes. B. C. 1, 3; Liv. 41, 8, 5:

    copiae,

    Caes. B. G. 1, 27:

    milites,

    id. ib. 6, 40; Liv. 26, 41, 2:

    legiones,

    id. 27, 8, 15:

    centuriones,

    id. 4, 17, 10.—With gen. (post-Aug.):

    gnaros belli veteresque laborum,

    Sil. 4, 532:

    militiae,

    Tac. H. 4, 20:

    regnandi,

    id. A. 6, 44:

    scientiae et caerimoniarum,

    id. ib. 6, 12:

    operis ac laboris,

    id. ib. 1, 20:

    armorum,

    Sil. 17, 297.—With inf. ( poet.):

    hinc Fadum petit et veterem bellare Labicum,

    Sil. 5, 565.—
    C.
    Old, of a former time (opp. present, existing), former, earlier, ancient, etc. (cf. antiquus):

    veterem atque antiquam rem novam ad vos proferam,

    Plaut. Am. prol. 118:

    historia vetus atque antiqua,

    id. Trin. 2, 2, 100 Brix ad loc.:

    credendum est veteribus et priscis, ut aiunt, viris,

    Cic. Univ. 11:

    veterrimi poëtae Stoici,

    id. N. D. 1, 15, 41:

    multo vetustior et horridior ille (Laelius) quam Scipio,

    archaic, antiquated, id. Brut. 21, 83:

    in veterem revoluta figuram,

    Verg. A. 6, 449:

    fama veterum malorum,

    id. ib. 6, 527:

    injuria,

    Phaedr. 1, 21, 6.—
    II.
    Substt.
    A.
    vĕtĕres, um, m., the ancients, men of a former time, the fathers, ancestors, forefathers:

    majores nostri, veteres illi, admodum antiqui, leges annales non habebant,

    Cic. Phil. 5, 17, 47.—Esp., of ancient authors, etc.:

    nostri veteres,

    Plin. 36, 7, 12, § 59:

    quae veteres factitarunt,

    Ter. Eun. prol. 43:

    omnes veteres et Cicero praecipue,

    Quint. 9, 3, 1; cf. id. 5, 4, 1:

    antiqui veteres,

    Front. Ep. ad Amic. 1, 5.—
    B.
    vĕtĕres, um, f. (sc. tabernae), the old booths on the south side of the Forum Romanum (opp. Novae, v. novus):

    sub Veteribus,

    Plaut. Curc. 4, 1, 19; Liv. 44, 16, 10; Plin. 35, 4, 8, § 25.—
    C.
    vĕtĕra, um, n., the old, old things, antiquity (opp. praesentia):

    vetera semper in laude, praesentia in fastidio,

    Tac. Or. 18; cf. id. ib. 15:

    si vetera mihi ignota (sunt),

    Cic. Sull. 18, 51:

    vetera omittere,

    to leave out of consideration, Sall. J. 102, 14:

    vetera odisse, nova optare,

    id. C. 37, 3:

    vetera scrutari,

    traditions, Cic. Tusc. 1, 13, 29. —Prov.:

    vetera vaticinamini,

    Plaut. Ps. 1, 3, 129 Lorenz ad loc.

    Lewis & Short latin dictionary > vetera

  • 11 veteres

    vĕtus, ĕris (ante-class. collat. form of the nom. sing. vĕter, Enn. and Att. ap. Prisc. p. 607 P.; cf. Varr. L. L. 6, § 2 Müll.; abl. regularly, vetere;

    but veteri,

    Juv. 6, 121; Stat. Th. 1, 360; 11, 582; 13, 374; comp. class. vetustior; archaic form veterior), adj. [Sanscr. vatsas, year; Gr. etos, Wetos].
    I.
    Adj.
    A.
    Old (opp. young), aged:

    Acherunticus senex, vetus, decrepitus,

    Plaut. Merc. 2, 2, 20:

    novus amator, vetus puer,

    id. ib. 5, 4, 15:

    poëta,

    Ter. Heaut. prol. 22:

    veteres ac moris antiqui memores,

    Liv. 42, 27, 4: veteres et sancti viri, Sall. H. 2, 23, 5 Dietsch:

    parentes,

    Verg. A. 5, 576:

    pecudes,

    Varr. R. R. 2, 11, 2:

    gallinae,

    Plin. 10, 53, 74, § 146; Col. 8, 5, 14:

    laurus,

    Verg. A. 2, 513:

    caput,

    Tib. 1, 8, 42. —
    B.
    Old (opp. new), of long standing:

    quam veterrumu'st, tam homini optimu'st amicus,

    Plaut. Truc. 1, 2, 71:

    maceria,

    id. ib. 2, 2, 50: Antemna veterior est Romā, Cato ap. Prisc. p. 716 P. (Orig. 1, fr. 25): quod si veteris contumeliae oblivisci vellet;

    num etiam recentium injuriarum memoriam deponere posse?

    Caes. B. G. 1, 14:

    invidia et infamia non recens, sed vetus ac diuturna,

    Cic. Verr. 1, 2, 5:

    vetus atque usitata exceptio,

    id. de Or. 1, 37, 168:

    sphaerae illius vetus esse inventum,

    id. Rep. 1, 14, 22:

    amici veteres (opp. novi),

    id. Lael. 18, 67:

    veterrima (amicitia),

    id. ib.:

    naves,

    Caes. B. G. 5, 15:

    nobilitas,

    Sall. J. 85, 4:

    consuetudo,

    id. C. 23, 3:

    provinciae,

    Liv. 21, 44, 7; 28, 39, 8.—Esp., of soldiers, veteran, experienced:

    ille exercitatus et vetus (miles),

    Cic. Tusc. 2, 16, 38; cf.

    exercitus,

    id. ib.; Caes. B. C. 1, 3; Liv. 41, 8, 5:

    copiae,

    Caes. B. G. 1, 27:

    milites,

    id. ib. 6, 40; Liv. 26, 41, 2:

    legiones,

    id. 27, 8, 15:

    centuriones,

    id. 4, 17, 10.—With gen. (post-Aug.):

    gnaros belli veteresque laborum,

    Sil. 4, 532:

    militiae,

    Tac. H. 4, 20:

    regnandi,

    id. A. 6, 44:

    scientiae et caerimoniarum,

    id. ib. 6, 12:

    operis ac laboris,

    id. ib. 1, 20:

    armorum,

    Sil. 17, 297.—With inf. ( poet.):

    hinc Fadum petit et veterem bellare Labicum,

    Sil. 5, 565.—
    C.
    Old, of a former time (opp. present, existing), former, earlier, ancient, etc. (cf. antiquus):

    veterem atque antiquam rem novam ad vos proferam,

    Plaut. Am. prol. 118:

    historia vetus atque antiqua,

    id. Trin. 2, 2, 100 Brix ad loc.:

    credendum est veteribus et priscis, ut aiunt, viris,

    Cic. Univ. 11:

    veterrimi poëtae Stoici,

    id. N. D. 1, 15, 41:

    multo vetustior et horridior ille (Laelius) quam Scipio,

    archaic, antiquated, id. Brut. 21, 83:

    in veterem revoluta figuram,

    Verg. A. 6, 449:

    fama veterum malorum,

    id. ib. 6, 527:

    injuria,

    Phaedr. 1, 21, 6.—
    II.
    Substt.
    A.
    vĕtĕres, um, m., the ancients, men of a former time, the fathers, ancestors, forefathers:

    majores nostri, veteres illi, admodum antiqui, leges annales non habebant,

    Cic. Phil. 5, 17, 47.—Esp., of ancient authors, etc.:

    nostri veteres,

    Plin. 36, 7, 12, § 59:

    quae veteres factitarunt,

    Ter. Eun. prol. 43:

    omnes veteres et Cicero praecipue,

    Quint. 9, 3, 1; cf. id. 5, 4, 1:

    antiqui veteres,

    Front. Ep. ad Amic. 1, 5.—
    B.
    vĕtĕres, um, f. (sc. tabernae), the old booths on the south side of the Forum Romanum (opp. Novae, v. novus):

    sub Veteribus,

    Plaut. Curc. 4, 1, 19; Liv. 44, 16, 10; Plin. 35, 4, 8, § 25.—
    C.
    vĕtĕra, um, n., the old, old things, antiquity (opp. praesentia):

    vetera semper in laude, praesentia in fastidio,

    Tac. Or. 18; cf. id. ib. 15:

    si vetera mihi ignota (sunt),

    Cic. Sull. 18, 51:

    vetera omittere,

    to leave out of consideration, Sall. J. 102, 14:

    vetera odisse, nova optare,

    id. C. 37, 3:

    vetera scrutari,

    traditions, Cic. Tusc. 1, 13, 29. —Prov.:

    vetera vaticinamini,

    Plaut. Ps. 1, 3, 129 Lorenz ad loc.

    Lewis & Short latin dictionary > veteres

  • 12 alt, älter, älteste

    alt, älter, älteste, I) was schon eine Zeit, eine lange Zeit dagewesen, nicht neu etc.: vetus, sehr alt, pervetus, veterrimus (was schon seit [84] langen, also eine Reihe von Jahren hindurch existiert, Ggstz. novus). – vetustus (durch langes Bestehen, Liegen etc. alt u. gut geworden). – vetulus (ältlich, schon ziemlich alt, schon ziemlich in die Jahre, bes. oft v. Tieren und Dingen, Ggstz. novellus). – inveteratus (schon alt geworden und dah. fest eingewurzelt). – antiquus, sehr alt, perantiquus, antiquissimus (was früher-, vorher gewesen ist, der Vorzeit angehörig, dah. auch altertümlich, Ggstz. recens). – priscus (uralt, der grauen Vorzeit angehörig, verschollen, Ggstz. novus). – pristinus (vormalig, vorherig, steht rein temporal im Gegensatz zu dem, was und wie es jetzt ist). – antiquo artificio factus. antiquo opere factus. antiquae od. priscae artis. antiqui operis (von alter Arbeit, antik, von Kunstwerken). – antiquitus acceptus od. traditus. a maioribus acceptus od. traditus (von alters her, von den Vorfahren her empfangen, überliefert, Ggstz. novus). – antiquitusod. a maioribus institutus (vor alters, von den Vorfahren eingerichtet, z. B. ludi). – obsoletus (nicht neu, d. i. sowohl abgetragen, abgenutzt, als aus der Mode gekommen, abgekommen); verb. antiquus et obsoletus. – ruinosus(baufällig). – Komparat. älter, der ältere, prior. superior (der früher lebende, z. B. Dionysius; Ggstz. nostrae od. huius aetatis, posterior); aetate maior (der dem Zeitalter nach frühere, Ggstz. aetate minor): die Älteren (= Früheren), priores. superiores (Ggstz. homines nostrae aetatis, posteri): um ein Menschenalter älter, saeculo prior. – Superl. älteste auch durch ultimus (der der Zeit nach entfernteste, z. B. tempora, antiquitas, origo). – ein alter Soldat, veteranus miles u. bl. veteranus. miles exercitatus et vetus (beide ein durch langen Kriegsdienst geübter Soldat); plurimorum stipendiorum miles (ein viele Dienstjahre zählender); miles annis et senectā debilis (ein durch Alter u. Alterschwäche invalider). – alte Einrichtungen, vetera et prisca instituta; antiquitus instituta: du bist noch der alte, antiquum morem et ingenium obtines, od. bl. antiquum obtines; esidem, qui fuisti semper: etwas wieder auf den a. Fuß setzen, in pristinum restituere: alles im a. Stande (Zustande) lassen, es beim alten lassen, omnia integra servare. – a. Geschichte, res gestae et memoria vetus: eine a. Geschichte, historia vetus et antiqua. – die a. Welt, antiquitas (das Altertum); vetus aetas (die alte Zeit u. die Leute der alten Zeit); veteres. antiqui od. prisci homines (die Leute von der a. Welt). – ein Alter (alter Schriftsteller), vetus od. vetustior scriptor. – die Alten, veteres. antiqui. prisci. auch superiores (die früher, in der Vorzeit lebten; die beiden ersteren auch = die alten Schriftsteller); maiores (die Vorfahren); veterum scripta (die Schriften der Alten). – Adv.vetuste; antique; prisce. – alt werden, vetusteseere (von Sachen, die durch das Alter besser werden); senescere (von Sachen, die durch das Alter verderben); inveterascere (alt werden, einwurzeln, verjähren, z. B. von Schulden): etwas a. werden lassen, vetustati mandaro (z. B. Früchte, Wein etc.).

    [85] II) ein ziemliches Alter habend, a) von Menschen: grandis. iam aetate provectus (schon im Alter vorgerückt). – grandis od. grandior natu (im hohen, höhern Mannesalter stehend, Ggstz. senex). – senex (greise, ein Greis, Ggstz. puer, adulescens, iuvenis). – anus (greise, eine Greisin, v. weibl. Wesen, z. B. anus uxor, Ggstz. puella, virgo). – pergrandis natu. exactae iam aetatis (in sehr hohem Lebensalter stehend, hochbetagt). – aetate od. annis gravis (alterschwer, vom Alter gedrückt). – aetate od. senectute iam affectus (schon vom hohen Alter beschlichen). – senectute invalidus. annis infirmus (alt u. schwach; vgl. »alterschwach«). – aetate od. senectute od. senio confectus (alt und stumpf). – der a. Verres. senex Verres (der greise Vater Verres, Ggstz. adulescens Verres, der junge Sohn Verres); Verres pater (der Vater Verres übh., Ggstz. Verres filius). – ein Alter, senex; homo aetate grandior. – der Alte, pater (der Vater, Ggstz. filius).Alter!mi vetule! (in der traulichen Anrede): wie ein Alter, seniliter. – eine Alte, eine alte Jungfer, ein altes Weib, Mütterchen, vetula (mehr im verächtlichen Sinne); anus. anicula (sowohl im edlen als im verächtlichen Sinne): wie ein a. Weib, aniliter. – die Alten, senes (die Greise, Ggstz. pueri, adulescentes); parentes (die Eltern, Ggstz. liberi; auch von Vögeln): Alte u. Junge, alt u. jung, pueri, senes. – der, die ältere, aetate superior. superioris aetatis. grandior natu (bejahrter, betagter, Ggstz. puer, iuvenis oder cuius media est aetas); senior (sich dem Greisenalter mehr nähernd, Ggstz. iunior); maior natu, im Zshg. gew. bl. maior (der Geburt nach relativ älter als ein anderer, Ggstz. minor natu, minor; bes. von Söhnen, Töchtern, Geschwistern): ich bin älter (als jmd.), mea grandior est aetas. – der, die älteste, maximus natu, maxima natu; auch bl. maximus, maxima (z. B. der älteste von den Söhnen, maximus natu e filiis: die älteste von den Schwestern, maxima sororum): die älteste Vestalin, maxima virgo: der älteste unter den Zeitgenossen, vetustissimus ex iis, qui vivunt. – alt werden, s. altern. – b) v. Lebl.: senilis (greisenhaft. Ggstz. puerilis, z. B. corpus u. vultus); od. senum (der Greise, z. B. corpus). – annis infirmus (alterschwach, Ggstz. validus, z. B. corpus). – a. werden, senescere (z. B. von Bäumen).

    III) ein gewisses Alter habend, so u. so viel Jahre dagewesen, a) v. leb. Wesen: natus (so u. so viel Jahre geboren) mit folg. Akk. der Zahl der Jahre; od. durch den bl. Genet. der Zahl der Jahre (von so u. so viel Jahren); od. durch agens (das so u. so vielte Jahr verlebend) mit folg. Akk. des wievielten Jahres, in dem man eben steht; z. B. acht Jahre alt, octo annos natus; octo annorum; octavum annum agens. – älter als acht Jahre, maior (quam) octo annos natus; maior octo anis natus. – noch nicht acht Jahre alt, minor (quam) octo annos natus; minor octo annis natus. – acht Jahre alt werden, octavum aetatis ingredi annum: acht Jahre alt geworden sein, octo annos vixisse: volle acht Jahre, octo annos confecisse, complevisse: [86] acht Jahre alt sein, octo annos natum esse; octo annorum esse; octavum annum excessisse od. egressum esse. – ebenso alt sein als jmd., aequalem esse alci od. alcis: älter sein als jmd., alci aetate anteire, antecedere: er war um ebenso viele Jahre älter als ich, totidem annis mihi aetate praestabat: für wie alt hältst du mich? quid aetatis tibi videor?: wie alt soll sie sein? quot annos nata dicitur?: ich bin alt genug (zu einem Amte etc.), satis aetatis od. annorum habeo: ich bin noch nicht alt genug zur Bewerbung (um ein Amt), nondum ad petendum legitima aetas est: wie alt sie jedesmal zur Bewerbung um eine Stelle sein sollten, quot annos nati quemque magistratum peterent. – b) v. Lebl.; z. B. einen Tag alt, hesternus (gestrig, was von gestern ist, z. B. panis, Ggstz. panis recens).

    deutsch-lateinisches > alt, älter, älteste

  • 13 novissima

    nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. neos, i. e. neWos; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    civitates condere novas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    nova et a nobis inventa ratio,

    id. ib. 1, 8, 13; cf.:

    nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,

    id. ib. 1, 14, 21:

    novus veteri exercitus jungitur,

    Liv. 7, 7; cf.

    miles,

    Sall. J. 87, 2:

    imperator,

    id. ib. 44, 2:

    novum de integro proelium,

    Liv. 24, 16:

    Camillus,

    id. 22, 14:

    consules,

    Suet. Caes. 15:

    serpens,

    which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266:

    caro,

    fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
    1.
    Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48:

    sub Novis,

    Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    2.
    Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21:

    tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,

    Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.:

    beneficiorum novae tabulae,

    i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
    3.
    Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138:

    adeptus es, quod non multi homines novi,

    Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.:

    in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,

    id. Mur. 7, 16 sq.:

    M. Catoni, homini ignoto et novo,

    id. Rep. 1, 1, 1; cf.:

    hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,

    Juv. 8, 237:

    nova nupta,

    a bride, Juv. 2, 120.— Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis noêma, Quint. 8, 5, 12:

    novorum lectio,

    id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
    4.
    Novae res, new things, novelties:

    nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,

    Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news:

    novum attulerint, quod fit nusquam gentium,

    Plaut. Cas. prol. 70:

    num quidnam inquit novi?

    Cic. de Or. 2, 3, 13:

    si quid novi vel sero invenissem,

    Quint. 2, 5, 3.— Plur.:

    novorum interpositione priora confundere,

    Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution:

    Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    rerum novarum causam quaerere,

    id. Agr. 2, 33, 91:

    plebes novarum rerum cupida,

    Sall. C. 28, 4:

    cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,

    id. ib. 37, 1:

    novarum rerum avidi,

    id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    New, novel, strange, singular, unusual, unheard of:

    flagitia ingentia, nova, capitalia,

    Ter. Ad. 4, 7, 3:

    nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum,

    Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.:

    novum crimen et ante hunc diem inauditum,

    id. Lig. 1, 1:

    nova tibi haec sunt et inopinata?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5:

    novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere,

    Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591:

    nova monstra,

    Hor. C. 1, 2, 6:

    si res agi videtur nova, magna, atrox,

    Quint. 4, 1, 33.—
    2.
    New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced ( poet. and in post-Aug. prose):

    et rudis ad partus et nova miles oram,

    Ov. H. 11, 48.—
    (β).
    With dat.:

    novus dolori,

    Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—
    * (γ).
    With inf.:

    nova ferre jugum cervix,

    Sil. 16, 332.—
    3.
    Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.:

    vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    4.
    Recent:

    tu cognovisti omnia, novissima et antiqua,

    Vulg. Psa. 138, 5.—
    C.
    In eccl. Lat., renewed by grace:

    nova creatura,

    Vulg. 2 Cor. 5, 17:

    induite novum hominem,

    ib. Eph. 4, 24.—
    II.
    Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.:

    extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.:

    histriones,

    Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1:

    qui ex iis novissimus venit, necatur,

    Caes. B. G. 5, 56:

    novissimum agmen,

    the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line:

    novissimis praesidio esse,

    Caes. B. G. 1, 20:

    novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,

    id. ib. 2, 11:

    dixitque novissima verba,

    Verg. A. 4, 650:

    novissima cauda,

    i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963:

    luna,

    Plin. 2, 13, 10, § 56.—
    2.
    Like Engl. last, extreme, highest:

    exempla,

    the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.:

    a summā spe, novissima exspectabat,

    id. ib. 6, 50:

    novissimum casum experitur,

    id. ib. 12, 33.—
    B.
    Esp. in eccl. Lat.
    1.
    Youngest:

    liberorum,

    Vulg. Jos. 6, 26.—
    2.
    Lowest in rank or fortune:

    de novissimis populi,

    Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
    3.
    As subst.
    a.
    Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
    (α).
    Of place:

    terrae,

    Vulg. 1 Macc. 3, 9:

    a summo ad novissimum,

    the bottom, id. Isa. 56, 11.—
    (β).
    Of time:

    habent spem in novissimo,

    Vulg. Prov. 23, 18.—
    b.
    Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
    (α).
    Of place, the bottom, depths:

    abyssi,

    Vulg. Job. 38, 16.—
    (β).
    Of time:

    habebis in novissimis spem,

    Vulg. Prov. 24, 14; cf.:

    novissima hominis illius,

    the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
    (α).
    Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner:

    ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!

    Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15:

    verba nove aut insigniter dicta,

    Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
    (β).
    Form nŏvĭter, newly:

    BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,

    Inscr. Orell. 24 (A. D. 377):

    amor noviter venit,

    Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē.
    a.
    Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.:

    quod novissime nobiscum foedus fecissent,

    id. ib.:

    novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,

    Sall. C. 33, 2:

    liber quem novissime tibi misi,

    Plin. Ep. 8, 3, 1:

    eloquendi rationem novissime repertam,

    Quint. 12 praef. § 3.—
    b.
    Of succession, lastly, last of all, finally:

    dicam primum... deinde... novissime,

    Sen. Ira, 3, 5, 2:

    primum... post haec... novissime,

    Quint. 3, 6, 24; cf.:

    primum... post haec... novissime,

    id. 11, 2, 41:

    vel... vel... vel novissime,

    id. 7, 1, 37:

    et... et... et novissime,

    id. 2, 4, 10:

    cum plura interrogāsset... novissime id inferebat,

    id. 5, 11, 3:

    novissime cum, etc. (= postremo),

    in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > novissima

  • 14 novissimi

    nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. neos, i. e. neWos; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    civitates condere novas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    nova et a nobis inventa ratio,

    id. ib. 1, 8, 13; cf.:

    nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,

    id. ib. 1, 14, 21:

    novus veteri exercitus jungitur,

    Liv. 7, 7; cf.

    miles,

    Sall. J. 87, 2:

    imperator,

    id. ib. 44, 2:

    novum de integro proelium,

    Liv. 24, 16:

    Camillus,

    id. 22, 14:

    consules,

    Suet. Caes. 15:

    serpens,

    which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266:

    caro,

    fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
    1.
    Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48:

    sub Novis,

    Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    2.
    Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21:

    tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,

    Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.:

    beneficiorum novae tabulae,

    i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
    3.
    Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138:

    adeptus es, quod non multi homines novi,

    Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.:

    in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,

    id. Mur. 7, 16 sq.:

    M. Catoni, homini ignoto et novo,

    id. Rep. 1, 1, 1; cf.:

    hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,

    Juv. 8, 237:

    nova nupta,

    a bride, Juv. 2, 120.— Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis noêma, Quint. 8, 5, 12:

    novorum lectio,

    id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
    4.
    Novae res, new things, novelties:

    nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,

    Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news:

    novum attulerint, quod fit nusquam gentium,

    Plaut. Cas. prol. 70:

    num quidnam inquit novi?

    Cic. de Or. 2, 3, 13:

    si quid novi vel sero invenissem,

    Quint. 2, 5, 3.— Plur.:

    novorum interpositione priora confundere,

    Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution:

    Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    rerum novarum causam quaerere,

    id. Agr. 2, 33, 91:

    plebes novarum rerum cupida,

    Sall. C. 28, 4:

    cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,

    id. ib. 37, 1:

    novarum rerum avidi,

    id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    New, novel, strange, singular, unusual, unheard of:

    flagitia ingentia, nova, capitalia,

    Ter. Ad. 4, 7, 3:

    nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum,

    Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.:

    novum crimen et ante hunc diem inauditum,

    id. Lig. 1, 1:

    nova tibi haec sunt et inopinata?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5:

    novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere,

    Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591:

    nova monstra,

    Hor. C. 1, 2, 6:

    si res agi videtur nova, magna, atrox,

    Quint. 4, 1, 33.—
    2.
    New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced ( poet. and in post-Aug. prose):

    et rudis ad partus et nova miles oram,

    Ov. H. 11, 48.—
    (β).
    With dat.:

    novus dolori,

    Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—
    * (γ).
    With inf.:

    nova ferre jugum cervix,

    Sil. 16, 332.—
    3.
    Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.:

    vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    4.
    Recent:

    tu cognovisti omnia, novissima et antiqua,

    Vulg. Psa. 138, 5.—
    C.
    In eccl. Lat., renewed by grace:

    nova creatura,

    Vulg. 2 Cor. 5, 17:

    induite novum hominem,

    ib. Eph. 4, 24.—
    II.
    Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.:

    extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.:

    histriones,

    Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1:

    qui ex iis novissimus venit, necatur,

    Caes. B. G. 5, 56:

    novissimum agmen,

    the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line:

    novissimis praesidio esse,

    Caes. B. G. 1, 20:

    novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,

    id. ib. 2, 11:

    dixitque novissima verba,

    Verg. A. 4, 650:

    novissima cauda,

    i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963:

    luna,

    Plin. 2, 13, 10, § 56.—
    2.
    Like Engl. last, extreme, highest:

    exempla,

    the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.:

    a summā spe, novissima exspectabat,

    id. ib. 6, 50:

    novissimum casum experitur,

    id. ib. 12, 33.—
    B.
    Esp. in eccl. Lat.
    1.
    Youngest:

    liberorum,

    Vulg. Jos. 6, 26.—
    2.
    Lowest in rank or fortune:

    de novissimis populi,

    Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
    3.
    As subst.
    a.
    Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
    (α).
    Of place:

    terrae,

    Vulg. 1 Macc. 3, 9:

    a summo ad novissimum,

    the bottom, id. Isa. 56, 11.—
    (β).
    Of time:

    habent spem in novissimo,

    Vulg. Prov. 23, 18.—
    b.
    Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
    (α).
    Of place, the bottom, depths:

    abyssi,

    Vulg. Job. 38, 16.—
    (β).
    Of time:

    habebis in novissimis spem,

    Vulg. Prov. 24, 14; cf.:

    novissima hominis illius,

    the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
    (α).
    Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner:

    ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!

    Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15:

    verba nove aut insigniter dicta,

    Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
    (β).
    Form nŏvĭter, newly:

    BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,

    Inscr. Orell. 24 (A. D. 377):

    amor noviter venit,

    Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē.
    a.
    Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.:

    quod novissime nobiscum foedus fecissent,

    id. ib.:

    novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,

    Sall. C. 33, 2:

    liber quem novissime tibi misi,

    Plin. Ep. 8, 3, 1:

    eloquendi rationem novissime repertam,

    Quint. 12 praef. § 3.—
    b.
    Of succession, lastly, last of all, finally:

    dicam primum... deinde... novissime,

    Sen. Ira, 3, 5, 2:

    primum... post haec... novissime,

    Quint. 3, 6, 24; cf.:

    primum... post haec... novissime,

    id. 11, 2, 41:

    vel... vel... vel novissime,

    id. 7, 1, 37:

    et... et... et novissime,

    id. 2, 4, 10:

    cum plura interrogāsset... novissime id inferebat,

    id. 5, 11, 3:

    novissime cum, etc. (= postremo),

    in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > novissimi

  • 15 novissimum

    nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. neos, i. e. neWos; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    civitates condere novas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    nova et a nobis inventa ratio,

    id. ib. 1, 8, 13; cf.:

    nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,

    id. ib. 1, 14, 21:

    novus veteri exercitus jungitur,

    Liv. 7, 7; cf.

    miles,

    Sall. J. 87, 2:

    imperator,

    id. ib. 44, 2:

    novum de integro proelium,

    Liv. 24, 16:

    Camillus,

    id. 22, 14:

    consules,

    Suet. Caes. 15:

    serpens,

    which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266:

    caro,

    fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
    1.
    Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48:

    sub Novis,

    Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    2.
    Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21:

    tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,

    Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.:

    beneficiorum novae tabulae,

    i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
    3.
    Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138:

    adeptus es, quod non multi homines novi,

    Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.:

    in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,

    id. Mur. 7, 16 sq.:

    M. Catoni, homini ignoto et novo,

    id. Rep. 1, 1, 1; cf.:

    hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,

    Juv. 8, 237:

    nova nupta,

    a bride, Juv. 2, 120.— Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis noêma, Quint. 8, 5, 12:

    novorum lectio,

    id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
    4.
    Novae res, new things, novelties:

    nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,

    Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news:

    novum attulerint, quod fit nusquam gentium,

    Plaut. Cas. prol. 70:

    num quidnam inquit novi?

    Cic. de Or. 2, 3, 13:

    si quid novi vel sero invenissem,

    Quint. 2, 5, 3.— Plur.:

    novorum interpositione priora confundere,

    Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution:

    Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    rerum novarum causam quaerere,

    id. Agr. 2, 33, 91:

    plebes novarum rerum cupida,

    Sall. C. 28, 4:

    cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,

    id. ib. 37, 1:

    novarum rerum avidi,

    id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    New, novel, strange, singular, unusual, unheard of:

    flagitia ingentia, nova, capitalia,

    Ter. Ad. 4, 7, 3:

    nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum,

    Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.:

    novum crimen et ante hunc diem inauditum,

    id. Lig. 1, 1:

    nova tibi haec sunt et inopinata?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5:

    novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere,

    Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591:

    nova monstra,

    Hor. C. 1, 2, 6:

    si res agi videtur nova, magna, atrox,

    Quint. 4, 1, 33.—
    2.
    New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced ( poet. and in post-Aug. prose):

    et rudis ad partus et nova miles oram,

    Ov. H. 11, 48.—
    (β).
    With dat.:

    novus dolori,

    Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—
    * (γ).
    With inf.:

    nova ferre jugum cervix,

    Sil. 16, 332.—
    3.
    Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.:

    vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    4.
    Recent:

    tu cognovisti omnia, novissima et antiqua,

    Vulg. Psa. 138, 5.—
    C.
    In eccl. Lat., renewed by grace:

    nova creatura,

    Vulg. 2 Cor. 5, 17:

    induite novum hominem,

    ib. Eph. 4, 24.—
    II.
    Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.:

    extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.:

    histriones,

    Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1:

    qui ex iis novissimus venit, necatur,

    Caes. B. G. 5, 56:

    novissimum agmen,

    the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line:

    novissimis praesidio esse,

    Caes. B. G. 1, 20:

    novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,

    id. ib. 2, 11:

    dixitque novissima verba,

    Verg. A. 4, 650:

    novissima cauda,

    i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963:

    luna,

    Plin. 2, 13, 10, § 56.—
    2.
    Like Engl. last, extreme, highest:

    exempla,

    the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.:

    a summā spe, novissima exspectabat,

    id. ib. 6, 50:

    novissimum casum experitur,

    id. ib. 12, 33.—
    B.
    Esp. in eccl. Lat.
    1.
    Youngest:

    liberorum,

    Vulg. Jos. 6, 26.—
    2.
    Lowest in rank or fortune:

    de novissimis populi,

    Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
    3.
    As subst.
    a.
    Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
    (α).
    Of place:

    terrae,

    Vulg. 1 Macc. 3, 9:

    a summo ad novissimum,

    the bottom, id. Isa. 56, 11.—
    (β).
    Of time:

    habent spem in novissimo,

    Vulg. Prov. 23, 18.—
    b.
    Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
    (α).
    Of place, the bottom, depths:

    abyssi,

    Vulg. Job. 38, 16.—
    (β).
    Of time:

    habebis in novissimis spem,

    Vulg. Prov. 24, 14; cf.:

    novissima hominis illius,

    the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
    (α).
    Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner:

    ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!

    Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15:

    verba nove aut insigniter dicta,

    Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
    (β).
    Form nŏvĭter, newly:

    BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,

    Inscr. Orell. 24 (A. D. 377):

    amor noviter venit,

    Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē.
    a.
    Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.:

    quod novissime nobiscum foedus fecissent,

    id. ib.:

    novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,

    Sall. C. 33, 2:

    liber quem novissime tibi misi,

    Plin. Ep. 8, 3, 1:

    eloquendi rationem novissime repertam,

    Quint. 12 praef. § 3.—
    b.
    Of succession, lastly, last of all, finally:

    dicam primum... deinde... novissime,

    Sen. Ira, 3, 5, 2:

    primum... post haec... novissime,

    Quint. 3, 6, 24; cf.:

    primum... post haec... novissime,

    id. 11, 2, 41:

    vel... vel... vel novissime,

    id. 7, 1, 37:

    et... et... et novissime,

    id. 2, 4, 10:

    cum plura interrogāsset... novissime id inferebat,

    id. 5, 11, 3:

    novissime cum, etc. (= postremo),

    in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > novissimum

  • 16 novum

    nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. neos, i. e. neWos; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    civitates condere novas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    nova et a nobis inventa ratio,

    id. ib. 1, 8, 13; cf.:

    nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,

    id. ib. 1, 14, 21:

    novus veteri exercitus jungitur,

    Liv. 7, 7; cf.

    miles,

    Sall. J. 87, 2:

    imperator,

    id. ib. 44, 2:

    novum de integro proelium,

    Liv. 24, 16:

    Camillus,

    id. 22, 14:

    consules,

    Suet. Caes. 15:

    serpens,

    which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266:

    caro,

    fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
    1.
    Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48:

    sub Novis,

    Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    2.
    Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21:

    tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,

    Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.:

    beneficiorum novae tabulae,

    i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
    3.
    Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138:

    adeptus es, quod non multi homines novi,

    Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.:

    in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,

    id. Mur. 7, 16 sq.:

    M. Catoni, homini ignoto et novo,

    id. Rep. 1, 1, 1; cf.:

    hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,

    Juv. 8, 237:

    nova nupta,

    a bride, Juv. 2, 120.— Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis noêma, Quint. 8, 5, 12:

    novorum lectio,

    id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
    4.
    Novae res, new things, novelties:

    nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,

    Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news:

    novum attulerint, quod fit nusquam gentium,

    Plaut. Cas. prol. 70:

    num quidnam inquit novi?

    Cic. de Or. 2, 3, 13:

    si quid novi vel sero invenissem,

    Quint. 2, 5, 3.— Plur.:

    novorum interpositione priora confundere,

    Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution:

    Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    rerum novarum causam quaerere,

    id. Agr. 2, 33, 91:

    plebes novarum rerum cupida,

    Sall. C. 28, 4:

    cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,

    id. ib. 37, 1:

    novarum rerum avidi,

    id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    New, novel, strange, singular, unusual, unheard of:

    flagitia ingentia, nova, capitalia,

    Ter. Ad. 4, 7, 3:

    nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum,

    Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.:

    novum crimen et ante hunc diem inauditum,

    id. Lig. 1, 1:

    nova tibi haec sunt et inopinata?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5:

    novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere,

    Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591:

    nova monstra,

    Hor. C. 1, 2, 6:

    si res agi videtur nova, magna, atrox,

    Quint. 4, 1, 33.—
    2.
    New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced ( poet. and in post-Aug. prose):

    et rudis ad partus et nova miles oram,

    Ov. H. 11, 48.—
    (β).
    With dat.:

    novus dolori,

    Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—
    * (γ).
    With inf.:

    nova ferre jugum cervix,

    Sil. 16, 332.—
    3.
    Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.:

    vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    4.
    Recent:

    tu cognovisti omnia, novissima et antiqua,

    Vulg. Psa. 138, 5.—
    C.
    In eccl. Lat., renewed by grace:

    nova creatura,

    Vulg. 2 Cor. 5, 17:

    induite novum hominem,

    ib. Eph. 4, 24.—
    II.
    Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.:

    extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.:

    histriones,

    Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1:

    qui ex iis novissimus venit, necatur,

    Caes. B. G. 5, 56:

    novissimum agmen,

    the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line:

    novissimis praesidio esse,

    Caes. B. G. 1, 20:

    novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,

    id. ib. 2, 11:

    dixitque novissima verba,

    Verg. A. 4, 650:

    novissima cauda,

    i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963:

    luna,

    Plin. 2, 13, 10, § 56.—
    2.
    Like Engl. last, extreme, highest:

    exempla,

    the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.:

    a summā spe, novissima exspectabat,

    id. ib. 6, 50:

    novissimum casum experitur,

    id. ib. 12, 33.—
    B.
    Esp. in eccl. Lat.
    1.
    Youngest:

    liberorum,

    Vulg. Jos. 6, 26.—
    2.
    Lowest in rank or fortune:

    de novissimis populi,

    Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
    3.
    As subst.
    a.
    Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
    (α).
    Of place:

    terrae,

    Vulg. 1 Macc. 3, 9:

    a summo ad novissimum,

    the bottom, id. Isa. 56, 11.—
    (β).
    Of time:

    habent spem in novissimo,

    Vulg. Prov. 23, 18.—
    b.
    Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
    (α).
    Of place, the bottom, depths:

    abyssi,

    Vulg. Job. 38, 16.—
    (β).
    Of time:

    habebis in novissimis spem,

    Vulg. Prov. 24, 14; cf.:

    novissima hominis illius,

    the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
    (α).
    Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner:

    ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!

    Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15:

    verba nove aut insigniter dicta,

    Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
    (β).
    Form nŏvĭter, newly:

    BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,

    Inscr. Orell. 24 (A. D. 377):

    amor noviter venit,

    Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē.
    a.
    Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.:

    quod novissime nobiscum foedus fecissent,

    id. ib.:

    novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,

    Sall. C. 33, 2:

    liber quem novissime tibi misi,

    Plin. Ep. 8, 3, 1:

    eloquendi rationem novissime repertam,

    Quint. 12 praef. § 3.—
    b.
    Of succession, lastly, last of all, finally:

    dicam primum... deinde... novissime,

    Sen. Ira, 3, 5, 2:

    primum... post haec... novissime,

    Quint. 3, 6, 24; cf.:

    primum... post haec... novissime,

    id. 11, 2, 41:

    vel... vel... vel novissime,

    id. 7, 1, 37:

    et... et... et novissime,

    id. 2, 4, 10:

    cum plura interrogāsset... novissime id inferebat,

    id. 5, 11, 3:

    novissime cum, etc. (= postremo),

    in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > novum

  • 17 novus

    nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. neos, i. e. neWos; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    civitates condere novas,

    Cic. Rep. 1, 7, 12:

    nova et a nobis inventa ratio,

    id. ib. 1, 8, 13; cf.:

    nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum,

    id. ib. 1, 14, 21:

    novus veteri exercitus jungitur,

    Liv. 7, 7; cf.

    miles,

    Sall. J. 87, 2:

    imperator,

    id. ib. 44, 2:

    novum de integro proelium,

    Liv. 24, 16:

    Camillus,

    id. 22, 14:

    consules,

    Suet. Caes. 15:

    serpens,

    which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266:

    caro,

    fresh meat, Juv. 11, 85.—Special phrases.
    1.
    Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48:

    sub Novis,

    Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    2.
    Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21:

    tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium,

    Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.:

    beneficiorum novae tabulae,

    i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.—
    3.
    Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138:

    adeptus es, quod non multi homines novi,

    Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.:

    in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro,

    id. Mur. 7, 16 sq.:

    M. Catoni, homini ignoto et novo,

    id. Rep. 1, 1, 1; cf.:

    hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques,

    Juv. 8, 237:

    nova nupta,

    a bride, Juv. 2, 120.— Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis noêma, Quint. 8, 5, 12:

    novorum lectio,

    id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—
    4.
    Novae res, new things, novelties:

    nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus,

    Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news:

    novum attulerint, quod fit nusquam gentium,

    Plaut. Cas. prol. 70:

    num quidnam inquit novi?

    Cic. de Or. 2, 3, 13:

    si quid novi vel sero invenissem,

    Quint. 2, 5, 3.— Plur.:

    novorum interpositione priora confundere,

    Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution:

    Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit,

    Cic. Cat. 1, 1, 3:

    rerum novarum causam quaerere,

    id. Agr. 2, 33, 91:

    plebes novarum rerum cupida,

    Sall. C. 28, 4:

    cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat,

    id. ib. 37, 1:

    novarum rerum avidi,

    id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.—
    B.
    In partic.
    1.
    New, novel, strange, singular, unusual, unheard of:

    flagitia ingentia, nova, capitalia,

    Ter. Ad. 4, 7, 3:

    nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum,

    Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.:

    novum crimen et ante hunc diem inauditum,

    id. Lig. 1, 1:

    nova tibi haec sunt et inopinata?

    id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5:

    novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere,

    Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591:

    nova monstra,

    Hor. C. 1, 2, 6:

    si res agi videtur nova, magna, atrox,

    Quint. 4, 1, 33.—
    2.
    New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced ( poet. and in post-Aug. prose):

    et rudis ad partus et nova miles oram,

    Ov. H. 11, 48.—
    (β).
    With dat.:

    novus dolori,

    Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—
    * (γ).
    With inf.:

    nova ferre jugum cervix,

    Sil. 16, 332.—
    3.
    Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.:

    vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—
    4.
    Recent:

    tu cognovisti omnia, novissima et antiqua,

    Vulg. Psa. 138, 5.—
    C.
    In eccl. Lat., renewed by grace:

    nova creatura,

    Vulg. 2 Cor. 5, 17:

    induite novum hominem,

    ib. Eph. 4, 24.—
    II.
    Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.:

    extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant,

    Varr. L. L. 6, § 59 Müll.:

    histriones,

    Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1:

    qui ex iis novissimus venit, necatur,

    Caes. B. G. 5, 56:

    novissimum agmen,

    the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line:

    novissimis praesidio esse,

    Caes. B. G. 1, 20:

    novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt,

    id. ib. 2, 11:

    dixitque novissima verba,

    Verg. A. 4, 650:

    novissima cauda,

    i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963:

    luna,

    Plin. 2, 13, 10, § 56.—
    2.
    Like Engl. last, extreme, highest:

    exempla,

    the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.:

    a summā spe, novissima exspectabat,

    id. ib. 6, 50:

    novissimum casum experitur,

    id. ib. 12, 33.—
    B.
    Esp. in eccl. Lat.
    1.
    Youngest:

    liberorum,

    Vulg. Jos. 6, 26.—
    2.
    Lowest in rank or fortune:

    de novissimis populi,

    Vulg. 3 Reg. 13, 33.—
    3.
    As subst.
    a.
    Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
    (α).
    Of place:

    terrae,

    Vulg. 1 Macc. 3, 9:

    a summo ad novissimum,

    the bottom, id. Isa. 56, 11.—
    (β).
    Of time:

    habent spem in novissimo,

    Vulg. Prov. 23, 18.—
    b.
    Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
    (α).
    Of place, the bottom, depths:

    abyssi,

    Vulg. Job. 38, 16.—
    (β).
    Of time:

    habebis in novissimis spem,

    Vulg. Prov. 24, 14; cf.:

    novissima hominis illius,

    the end, id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
    (α).
    Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner:

    ornata ut lepide! ut concinne! ut nove!

    Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15:

    verba nove aut insigniter dicta,

    Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
    (β).
    Form nŏvĭter, newly:

    BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA,

    Inscr. Orell. 24 (A. D. 377):

    amor noviter venit,

    Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup.: nŏvissĭmē.
    a.
    Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.:

    quod novissime nobiscum foedus fecissent,

    id. ib.:

    novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est,

    Sall. C. 33, 2:

    liber quem novissime tibi misi,

    Plin. Ep. 8, 3, 1:

    eloquendi rationem novissime repertam,

    Quint. 12 praef. § 3.—
    b.
    Of succession, lastly, last of all, finally:

    dicam primum... deinde... novissime,

    Sen. Ira, 3, 5, 2:

    primum... post haec... novissime,

    Quint. 3, 6, 24; cf.:

    primum... post haec... novissime,

    id. 11, 2, 41:

    vel... vel... vel novissime,

    id. 7, 1, 37:

    et... et... et novissime,

    id. 2, 4, 10:

    cum plura interrogāsset... novissime id inferebat,

    id. 5, 11, 3:

    novissime cum, etc. (= postremo),

    in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > novus

  • 18 Anio

    Ănĭo, ēnis, m., = Aniôn, Strab., Aniês, Plut. (the orig. form was Ănĭen: non minus quam XV. milia Anien abest, Cato ap. Prisc. p. 684 P.; also in Stat.: praeceps Anien, S. 1, 5, 25; 1, 3, 20. Still Enn., acc. to Serv. ad Verg. A. 7, 683, used the form Anio, ōnis, analogous to the Gr. Aniôn; cf. also Anionis in Front. Aquaed. § 92;

    and, ANIONIS,

    Inscr. Orell. 3203; and thus, during the whole class. per., Anio remained the principal form of the nom., while the remaining cases of Anien were retained; only Aug. and post-Aug. poets, e. g. Prop. 5, 7, 86; Stat. S. 1, 3, 70, have as an access. form. Ănĭēnus, i; cf. Mart. Cap. 8, 72; Prisc. p. 684 P; Phoc. Ars, p. 1691 P.; Schneid. Gram. II. 148; Rudd. I. p. 60; Neue, Formenl. I. pp. 163, 187), the classic tributary stream of the Tiber, which, taking its rise in the Apennines, passes along the southern Sabine country, separating it from Latium; and at Tibur, beside its cataract (hence, praeceps Anio, * Hor. C. 1, 7, 13), it presents the most charming natural beauties; now Teverone, Cic. Corn. Fragm. ap. Prisc. p. 684 P.:

    Anio spumifer,

    Prop. 5, 7, 81; Ov. M. 14, 329; Plin. 3, 12, 17, § 109 al. The waters of the upper Anio are very pure, and in ancient times aqueducts conveyed them to Rome. The first, called Anio Vetus, was constructed B. C. 271, by M'. Curius Dentatus and Fulvius Flaccus; it began twenty miles from Rome, but wound about for fortythree miles. The second, built by the emperor Claudius, and known as Anio Novus, took up the stream forty-two miles from Rome, and was about sixty miles in length, preserving the highest level of all the aqueducts of Rome, cf. Front. Aquaed. §§ 6, 13, 15; Nibby, Dintorni, I. pp. 156-160; cf. Mann. Ital. 1, 517; Müll. Roms Camp. 1, 157; 1, 229; 1, 241; 1, 306 al.

    Lewis & Short latin dictionary > Anio

  • 19 calefacio

    calefacio u. synk. calfacio (mit Umlaut calficio), fēcī, factum, ere, Passiv calefīo u. calfīo, factus sum, fierī, selten calfacior (mit Umlaut calficior), factus sum, facī, warm-, heiß machen, erwärmen, erhitzen, heizen (Ggstz. refrigerare), I) eig.: a) physisch, absol., calef. igni, Quint. 5, 10, 58. – mit Acc., calf. dolium, Cato: calf. ceram, Vitr.: calf. balineum domi, Plin. ep.: calef. fornum ad panis coquendi modum, bis zur Brothitze heizen, Pallad.: eā parte calf. cellam (v. der Sonne), Vitr.: calf. igne focum, Ov.: amnes sanguine, Claud.: minora balnearia et minora miliaria citius calefiunt, Sen.: ut murena et conger ne calefierent, Plaut.: uti testudines alveolorum ex communi hypocausto calfaciantur, Vitr.: quo celerius et calefit et frigescit aqua, Cels.: iube huic aquam calefieri, Plaut.: balineum calfieri iubebo, Cic.: officium calamistrorum in igne calefaciendorum, Porphyr.: calamistra calefacta, Varr. LL.: calefacta aqua, Val. Max.: ovum calefactum, Plin.: Partiz. im Compar., calfactior potio, heißeres, Pelagon. veterin. 28. – scherzh., forum aleatorium calfecimus, wir haben das Würfelbrett nicht kalt werden lassen, Aug. b. Suet. Aug. 71, 3. – b) animalisch: α) übh., absol., prope sist, aestu calefacit (Vulcani filius), Plaut. Epid. 674 G. – m. Acc., calfic. corpus, v. Feuer, Cic.: calef. brachia, crura, Cels.: calf. manum algentis sinu, Ov.: fauces calefiunt, Cornif. rhet.: calidus homo refrigerare se debet, frigidus calefacere, Cels.: non poterat calefieri, am Körper warm werden (v. einem Greis), Hier.: calficiens se, Eccl.: sudore calefacti, Petr.: carnes assiduo incubitu calefactae, Solin.: oleo et vino calefacti, Frontin.: rubor calefacta per ora cucurrit, Verg. – β) von Getränken u. Heilmitteln, wärmen, bähen, absol., novum vinum refrigerare, vetus calefacere, Varr. fr.: aliae res calefaciunt, aliae refrigerant, Cels.: reliqua malagmata fere calefaciunt, Cels.: magis calefacit adeps, si vetus est Cels. – m. Acc., nam ferme convenit, vinum, ub potum est, calefacere corpora, Gell.: malagma lateris dolorem bene calfacit, Scrib.: acopum perunctum refrigeratos calfacit, Scrib. – Partiz. subst., calefacientia, ium, n., erwärmende Mittel (Ggstz. refrigerantia), Cels. 3, 12; 4, 2 u. ö. – II) übtr.: 1) jmdm. warm machen, einheizen = jmdm. derb zusetzen, jmd. beunruhigen, calface hominem, Cic.: si Parthi vos nihil calficiunt, nos hic frigore rigescimus, Cael. in Cic. ep.: Gabinium ad populum luculente calefecerat Mummius, Cic. ep.: nos Ventidianis rumoribus calficimur, Cic. fr. – 2) (poet.) in Feuer setzen, aufregen, leidenschaftlich stimmen, calefacta corda tumultu, Verg. Aen. 12, 269: vino calefacta Venus, Claud. de bell. Gild. 182: calefactus miles, der hitzige, Ov. Ib. 48. – / calface, Cic. ep. 16, 18, 2: calfacere, Vitr. 6, 6, 2: calfacimini, Vulg. Iacob. 2, 16: calfaciantur, Vitr. 5, 10, 1: calfacito, Cato r. r. 76, 2 u. 157, 10. – Formen mit dem Umlaut (calfic.): calficiens, Itala Ioann. 18, 25: calficiendum, Cic. de nat. deor. 2, 151: calficimur, Cic. fr. p. 43, 15 K.: calficiunt, Cael. in Cic. ep. 8, 6, 4 B. mit cod. M (Wesenb. calfaciunt).

    lateinisch-deutsches > calefacio

  • 20 calefacio

    calefacio u. synk. calfacio (mit Umlaut calficio), fēcī, factum, ere, Passiv calefīo u. calfīo, factus sum, fierī, selten calfacior (mit Umlaut calficior), factus sum, facī, warm-, heiß machen, erwärmen, erhitzen, heizen (Ggstz. refrigerare), I) eig.: a) physisch, absol., calef. igni, Quint. 5, 10, 58. – mit Acc., calf. dolium, Cato: calf. ceram, Vitr.: calf. balineum domi, Plin. ep.: calef. fornum ad panis coquendi modum, bis zur Brothitze heizen, Pallad.: eā parte calf. cellam (v. der Sonne), Vitr.: calf. igne focum, Ov.: amnes sanguine, Claud.: minora balnearia et minora miliaria citius calefiunt, Sen.: ut murena et conger ne calefierent, Plaut.: uti testudines alveolorum ex communi hypocausto calfaciantur, Vitr.: quo celerius et calefit et frigescit aqua, Cels.: iube huic aquam calefieri, Plaut.: balineum calfieri iubebo, Cic.: officium calamistrorum in igne calefaciendorum, Porphyr.: calamistra calefacta, Varr. LL.: calefacta aqua, Val. Max.: ovum calefactum, Plin.: Partiz. im Compar., calfactior potio, heißeres, Pelagon. veterin. 28. – scherzh., forum aleatorium calfecimus, wir haben das Würfelbrett nicht kalt werden lassen, Aug. b. Suet. Aug. 71, 3. – b) animalisch: α) übh., absol., prope sist, aestu calefacit (Vulcani filius), Plaut. Epid. 674 G. – m. Acc., calfic. corpus, v. Feuer, Cic.: calef. brachia, crura, Cels.: calf. manum algentis sinu, Ov.: fauces
    ————
    calefiunt, Cornif. rhet.: calidus homo refrigerare se debet, frigidus calefacere, Cels.: non poterat calefieri, am Körper warm werden (v. einem Greis), Hier.: calficiens se, Eccl.: sudore calefacti, Petr.: carnes assiduo incubitu calefactae, Solin.: oleo et vino calefacti, Frontin.: rubor calefacta per ora cucurrit, Verg. – β) von Getränken u. Heilmitteln, wärmen, bähen, absol., novum vinum refrigerare, vetus calefacere, Varr. fr.: aliae res calefaciunt, aliae refrigerant, Cels.: reliqua malagmata fere calefaciunt, Cels.: magis calefacit adeps, si vetus est Cels. – m. Acc., nam ferme convenit, vinum, ub potum est, calefacere corpora, Gell.: malagma lateris dolorem bene calfacit, Scrib.: acopum perunctum refrigeratos calfacit, Scrib. – Partiz. subst., calefacientia, ium, n., erwärmende Mittel (Ggstz. refrigerantia), Cels. 3, 12; 4, 2 u. ö. – II) übtr.: 1) jmdm. warm machen, einheizen = jmdm. derb zusetzen, jmd. beunruhigen, calface hominem, Cic.: si Parthi vos nihil calficiunt, nos hic frigore rigescimus, Cael. in Cic. ep.: Gabinium ad populum luculente calefecerat Mummius, Cic. ep.: nos Ventidianis rumoribus calficimur, Cic. fr. – 2) (poet.) in Feuer setzen, aufregen, leidenschaftlich stimmen, calefacta corda tumultu, Verg. Aen. 12, 269: vino calefacta Venus, Claud. de bell. Gild. 182: calefactus miles, der hitzige, Ov. Ib. 48. – calface, Cic. ep. 16, 18, 2: calfacere, Vitr. 6, 6, 2: calfacimini, Vulg.
    ————
    Iacob. 2, 16: calfaciantur, Vitr. 5, 10, 1: calfacito, Cato r. r. 76, 2 u. 157, 10. – Formen mit dem Umlaut (calfic.): calficiens, Itala Ioann. 18, 25: calficiendum, Cic. de nat. deor. 2, 151: calficimur, Cic. fr. p. 43, 15 K.: calficiunt, Cael. in Cic. ep. 8, 6, 4 B. mit cod. M (Wesenb. calfaciunt).

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > calefacio

См. также в других словарях:

  • VETUS Consul — in antiquis Inscript. pro exconsule, vel exconsulibus, qui Consul fuit. Vetus Imperator apud Lamprid. in Alexandro Seu. c. 2. pro eo, qui iam pridem Imperium cepit: Vetus Miles, in Gloss. pro eo qui ex milite est, cuiusmodi sunt ex Militibus Viri …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Vetus Salina —  Karte mit allen Koordinaten: OSM, Google oder Bing …   Deutsch Wikipedia

  • VETERANUS — miles vetus diu exercitatus, oppositus tyroni. Item post absoluta stipendia militiâ dimissus, idem cum Emerito. Hos in fronte exercitus locandos esse, docet apud Homerum, Il. δ. Nestor: cui Xenophon subscribit, Memor. l. 3. Nec e Romanis militiae …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Nicopolis — For other places with the same name, see Nicopolis (disambiguation). Location of Nicopolis. Nicopolis (Greek: Νικόπολις, City of Victory ) or Actia Nicopolis was an ancient city of Epirus, founded 31 BC by Octavian in memory of his victory over …   Wikipedia

  • Arthur Fremantle — Les Coldstream Guards, régiment d élite de la garde du souverain britannique, dont Arthur Fremantle assure le commandement pendant vingt huit ans. Sir Arthur James Lyon Fremantle (novembre 1835 25 septembre 1901), GCMG[Note 1 …   Wikipédia en Français

  • Voyage du Commodore Anson — En 1740, pendant la guerre de l’oreille de Jenkins qui opposa la Grande Bretagne et l’Espagne de 1739 à 1748, le Commodore George Anson reçut du roi Georges II le commandement d’une escadre, avec la mission d’aller harceler les colonies… …   Wikipédia en Français

  • Voyage du commodore Anson — En 1740, pendant la guerre de l’oreille de Jenkins qui opposa la Grande Bretagne et l’Espagne de 1739 à 1748, le Commodore George Anson reçut du roi Georges II le commandement d’une escadre, avec la mission d’aller harceler les colonies… …   Wikipédia en Français

  • Inventions in medieval Islam — A significant number of inventions were developed in the medieval Islamic world, a geopolitical region that has at various times extended from Al Andalus and Africa in the west to the Indian subcontinent and Malay Archipelago in the east.… …   Wikipedia

  • Claude C. Matlack — Claude Carson Matlack (1878 1944) est un photographe nord américain dont l œuvre se divise en 2 périodes temporo spatiales bien distinctes. D abord (de 1896 à 1916) observateur désintéressé d une communauté rurale du Kentucky profond touchée par… …   Wikipédia en Français

  • Mark S. Smith — Mark Stratton John Matthew Smith (born December 6, 1956) is an American professor and Biblical scholar who currently holds the Skirball Chair of Bible and Ancient Near Eastern Studies in the Department of Hebrew and Judaic Studies at New York… …   Wikipedia

  • BIBLE — THE CANON, TEXT, AND EDITIONS canon general titles the canon the significance of the canon the process of canonization contents and titles of the books the tripartite canon …   Encyclopedia of Judaism

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»